“Ortalama vatandaş”ın Zekası: Ne Beklemek Gerek?
Pek bir şey değil.
Bu yazıda, bilişsel kabiliyet ölçen testler üzerinden “ortalama zeka”nın veya zeka gruplarının pratikte neye denk geldiğini inceleyeceğim.
Bunun için, OECD’nin PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) test sorularını kullanacağım. Bu türden testlerin amacı zeka ölçmek olmasa da, sorular bilişsel kabiliyet kullanımı gerektirdiği için zeka ölçer ve sonuçları da Weschler Yetişkin Zeka Ölçeği, Woodcock-Johnson Bilişsel Kabiliyet Bataryası gibi resmî klinik zeka testleriyle yüksek oranda uyumludur. Bu yüzden ulusal ve uluslararası ölçekte zeka karşılaştırması ve tespiti için kullanılmaktadır. (Rindermann, 2007; Lynn & Meisenberg, 2010) Bunun yanında, öğrencilerin yaşları (15-17 yaş arası), klinik testlerde yetişkin yaş sınırına (16 ve üstü) yakın olduğu için sonuçlar yetişkin genel nüfusa genellenebilir.
PISA sonuçlarını IQ’ya dönüştürürken kullanacağım formül; eğer verili bir puan α, 500’den yüksek ise “100 + (α – 500)*0.15”; eğer 500’den düşük ise “100 – (500- α)*0.15”. Örneğin, Türkiye’nin 2018 PISA Okuma Becerisi puanı 460. Bunu sözel IQ vekili olarak alırsak: 100 –(500-460)*0.15= 94 Sözel IQ’ya denk geliyor.
PISA 2018 Okuma Becerisi Test Soruları
PISA 2018, okuma becerilerine yoğunlaşan bir testti ve yayınlanan örnek sorular da okuma becerisi testi sorularıydı.[1] Düzeyler 1 ile 6 arasında, fakat 6. düzey soruları ve yanıtları yok, bu yüzden ilk 5 düzey örneklerine bakacağız. Birinci düzey, 1a, 1b ve 1c olmak üzere üçe ayrılıyor. 1a, birinci düzeyin en yüksek puanlı grubu (334-407) ve yaklaşık 75-85 IQ arasına denk geliyor. Bu düzeyden bir soru şu:
Türkiye’de bu düzeydeki öğrenci oranı %19 (1a, 1b, 1c toplamı: %26). 15-17 yaş arasındaki her beş öğrenciden biri, bu zorluktaki bir soruyu anlayamıyor ve doğru yanıt veremiyor.
İkinci düzey, 408-480 arası puan aralığında, yani 86 ile 97 IQ arası. Türkiye ortalamasını gösterir biçimde, en yüksek orana sahip grup %30’la burada. İkinci düzeyden örnek bir soru:
Görülebileceği üzere yapılması gereken epey basit. Tavuk veya hayvan sağlığıyla ilgili yanıtlar İlkay’ın sorusuyla alakalı, olmayanlar değil. Temel bir bağlam algılama meselesi. Ortalama zekadan bahsettiğimizde (en azından Türkiye için) standardımız bu. Nüfusun neredeyse yarısı, bundan daha karışık bir metni anlamakta zorlanıyor, içindeki bilgileri ve bağlamı analiz edemiyor. Bu düzeydeki bir bilişsel görev bile nüfusun yaklaşık dörtte biri için zor geliyor.
Üçüncü düzey, (481-552) 98-108 IQ arasına denk geliyor. Örnek soru:
Bu soruyu doğru yanıtlamak için “Sonuçlar sizi şaşırtabilir” ile biten cümleden sonraki paragraftan süt içmenin olası zararlarına dair bulgulardan herhangi birini yazmak yeterli. Bu düzeydeki öğrenci oranı %27. Nüfusun yarısından fazlası için bu soru zor.
Dördüncü düzey, (553-625 puan) 109-118 arası IQ’ya denk geliyor. Soru:
Öğrenciler, metni okuyup, Lipo ve Hunt’ın teorisinin ne olduğunu ve bunu nasıl desteklediklerini anlamalı, verili farklı bilgiler içinden bu bilgiyi seçmeli. Türkiye için bu düzeydeki öğrenci oranı %13,5. Yani nüfusun %85’i, içinde birden fazla bilgi bulunan bir metinde, bunların verili bir bilgiyle ilişkisini analiz edip hangisinin onu tamamladığını anlayamıyor.
Beşinci düzey, (626-699 puan), 119-129 IQ arasına tekabül eden düzey. Bu düzeyden bazı örnekler:
Metinde geçen ifadelerin hangilerinin öznel hangilerinin nesnel olduğunu bulmak gerekiyor. Nesnel ve öznel kelimelerinin ne anlama geldiğini bilmeyen biri bile, verili ifadeler arasındaki niteliksel farkları algılayabilir gibi görünüyor.
Aynı düzeyden farklı bir soru:
Verili metni okuyup, bahsedilen bilim insanlarının kim olduğunu anlayıp, bunların görüşlerini Jared Diamond’ıykiyle karşılaştırmak ve hangi konuda uzlaştıklarını belirlemek gerekiyor. Türkiye için bunu yapabilen öğrenci oranı %3. OECD ortalaması da %7. Yani insanların %90’ından fazlası orta derece karışıklıkta bir metni okuyup, analiz edip içinden istenen bilgileri çıkaramıyor veya öznel ve nesnel ifadeleri birbirinden ayırt edemiyor.
PISA 2012 Matematik Soruları
PISA 2012 için, OECD, her düzey için örnek sorular ve ülkelerin ortalamada bu düzeydeki soruları doğru yanıtlama oranlarını yayınladı.[2] Maalesef her düzeyi tek tek IQ’ya dönüştürmek için aralıklar yok elimde fakat normlamanın aynı olduğunu varsayarsak, PISA 2018’den farklı olmaması gerekiyor.
Düzey olarak ilerleyelim. Birinci düzey için:
Çok basit bir grafik okuma sorusu. Türkiye’de bu soruya doğru yanıt verme oranı %85 (OECD ortalaması: %92). Hemen herkes doğru yanıt verebilse bile, nüfusun %15’inin çok temel düzeyde grafik okuyamadığını görüyoruz.
İkinci düzey sorusu:
Öğrencilerin, Hale’nin hızını hesaplayıp karşılaştırması gerekiyor. Bu düzeydeki soruları bilme ortalaması, Türkiye için %58 (OECD için %77). Nüfusun neredeyse yarısı, bu düzeyde akıl yürütme gerektiren sorularda zorlanıyor.
Üçüncü düzey için:
Bu düzey için ülke ortalaması %33. Her üç kişiden ikisi birden fazla basit derecede detaylı bilginin olduğu bir tabloyu okuyamıyor.
Sıradaki, 4. düzey, birden fazla adım gerektiren matematiksel akıl yürütme işlemlerinin başladığı düzey.
Türkiye için bu düzeydeki soruları bilme ortalaması sadece %16 (OECD: %31) Burada bile insanların çoğunun bilişsel kabiliyet sınırını geçmiş bulunuyoruz. Geçmiş olsun.
Düzey 5: Türkiye’nin %6’sı, OECD ülkelerinin %13’ünün yanıt verebildiği düzey. Örnek soru:
Birden fazla adım ve bölme-çıkarma işlemleri bulunuyor fakat zor gibi görünmüyor. Fakat insanların ufak bir azınlığı dışı için öyle.
Altıncı, 120-130 IQ aralığına denk gelen, düzeye geçiyoruz.
Türkiye: %1, OECD: %3
Sonuç
Bu yazıda, farklı zeka gruplarında bulunanların bilişsel kabiliyetlerinin neye denk geldiğini ve ortalama zekadaki bir insanın pek de zeki olmadığını göstermeye çalıştım. Zeki insanlar, çevrelerinde zeki insanları bulundurduğu, çevrelerini kendi zekalarına göre şekillendirdikleri için ortalama veya ortalama altı insanların bilişsel kabiliyetleri konusunda gerçeklikle uyuşmayan fikirlere sahipler çoğunlukla. İnsanlardan beklentileri buna göre güncellemek gerekiyor.
Bunun yanında, insanların bilişsel kabiliyet sınırlarının ayırdına varmak, dünyayı algılamak için de önemli.
1: PISA 2018 yayımlanan sorulara dair detaylı Türkçe inceleme için buraya tıklayın.
2: PISA 2012 yayımlanan matematik sorularını görmek için buraya tıklayın.
Kaynakça
Lynn, R., & Meisenberg, G. (2010). National iqs calculated and validated for 108 nations. Intelligence, 38(4), 353–360. https://doi.org/10.1016/j.intell.2010.04.007
Rindermann, H. (2007). The g‐factor of international cognitive ability comparisons: The homogeneity of results in Pisa, TIMSS, Pirls and iq‐tests across nations. European Journal of Personality, 21(5), 667–706. https://doi.org/10.1002/per.634